Suni zekânın emek harcama yöntemi bile birçok naturel kaynağımızı tüketiyor olsa da geliştirmek için de sayısız naturel kaynak harcanıyor. Peki bunlar neler?
Suni zekâ, hayatımızın her alanına hızla entegre oluyor. Kullandığımız akıllı telefonlardan seyrettiğimiz filmlere, sıhhat hizmetlerinden ulaşıma kadar pek oldukça alanda bu değişen teknolojinin etkilerini görüyoruz. Hayatımızı kolaylaştıran, verimliliği artıran ve hatta karmaşık sorunlarımıza yepyeni çözümler sunan suni zekânın arkasında, gezegenimiz için ne şeklinde maliyetler yatıyor?
Bu değişen teknolojinin geliştirilmesi ve sürdürülmesi aslına bakarsak sandığımızdan oldukça daha çok enerji, su ve hammadde gerektiriyor. Suni zekâ modellerinin eğitildiği devasa veri merkezleri, âdeta birer enerji canavarı. Bu merkezleri soğutmak için harcanan su miktarı ise dudak uçuklatacak cinsten.
Devasa veri merkezleri ve enerji tüketimi
Suni zekânın beyni olarak kabul edebileceğimiz büyük dil modelleri ve algoritmalar, devasa veri merkezlerinde yer edinen binlerce kuvvetli bilgisayar (sunucu) üstünde eğitiliyor ve çalıştırılıyor.
Bu süreç, inanılmaz bir işlem gücü ve dolayısıyla çok büyük oranda elektrik enerjisi gerekiyor. Öyleki ki, tek bir suni zekâ modelinin eğitim süreci, yüzlerce hanenin bir senelik toplam elektrik tüketimine eşdeğer enerji harcıyor.
Internasyonal Enerji Ajansı’nın raporlarına bakılırsa veri merkezlerinin küresel elektrik tüketimindeki oranı giderek artıyor ve gelecekte azalacak şeklinde de değil. Kolay bir Google araması ile bir ChatGPT sorgusu arasındaki enerji tüketimi farkı bile ortalama 10 katı bulabiliyor.
Bu durum naturel olarak teknoloji şirketlerini kendi enerji gereksinimlerini karşılamak için yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelmeye itse de yenilenebilir enerji kaynakları bu aşamada kafi değil ve tüketimin büyüklüğü hâlâ kaygı verici seviyede.
Soğutma için harcanan milyonlarca litre su
Devamlı çalışan binlerce sunucu, naturel olarak büyük oranda ısı üretiyor. Bu donanımların aşırı ısınarak bozulmasını önlemek ve verimli bir halde çalışmalarını sağlamak için devamlı olarak soğutulmaları gerekiyor. İşte bu aşamada devreye su giriyor. Veri merkezleri, soğutma kuleleri vesilesiyle milyonlarca litre tatlı suyu buharlaştırarak ve kapalı dönem sistemlerde dolaştırarak serin kalmalarını sağlıyor.
Yakın gelecekte bilhassa su kıtlığı çeken bölgelerde kurulan veri merkezleri, mahalli su kaynakları üstünde ciddi bir baskı oluşturacak. Şu anda günümüzde bir suni zekâ modelinin eğitimi esnasında harcanan suyun, yüzlerce ailenin günlük su ihtiyacını karşılayabilecek düzeyde olduğu tahmin edilmekte.
Donanım üretimi ve elektronik atık problemi
Suni zekâ sistemlerini çalıştıran yüksek performanslı çipler, grafik işlemciler (GPU’lar) ve öteki donanım bileşenleri, karmaşık üretim süreçleri gerektiriyor. Bu süreçlerde kobalt, lityum ve çeşitli ender toprak elementleri şeklinde kıymetli madenler kullanılıyor.
Değişen teknolojinin hızla ilerlemesi, bununla birlikte donanımların da hızla eskimesine ve bu donanımların da elektronik atık hâline gelmesine niçin oluyor. İçerdikleri tehlikeli maddeler sebebiyle elektronik aıkların doğru bir halde geri dönüştürülmesi büyük ehemmiyet taşıyor. Suni zekâya olan talebin artması da gelecek yıllarda küresel elektronik atık miktarının ciddi seviyede artacağının bir göstergesi.
Suni zekâ çevreye tamamen zararı dokunan mı?
Hayır, suni zekânın çevreye pozitif tesirleri de var. Mesela enerji şebekelerini optimize ederek israfı azaltabiliyor, iklim değişikliği modellemeleri yaparak bu alanda adımlar atılmasını sağlayabiliyor ve tarımda kaynakların daha verimli kullanılmasında mühim rol oynayabiliyor. Buradaki anahtar nokta, yararları çevresel maliyetleri aşacak şekilde dengeli bir gelişim sağlamak gerektiği üstüne.
Teknoloji şirketleri bu mevzuda ne şeklinde önlemler alıyor?
Birçok büyük teknoloji şirketi, suni zekânın çevresel etkilerinin bilincinde. Bundan dolayı veri merkezlerini yenilenebilir enerji kaynaklarıyla (güneş, rüzgâr) çalıştırmak, daha verimli soğutma sistemleri geliştirmek, daha azca enerji tüketen suni zekâ modelleri tasarlamak ve donanım geri dönüşüm programları oluşturmak şeklinde çeşitli önlemler üstünde çalışmaktalar.
